Στις 9 Σεπτεμβρίου 1944 και ενώ τα σοβιετικά στρατεύματα είχαν εισέλθει χωρίς αντίσταση στην Βουλγαρία από την προηγούμενη, στην πρωτεύουσα της, τη Σόφια, σημειώνεται επαναστατική εξέγερση από την αντιστασιακή οργάνωση του Πατριωτικού Μετώπου κύρια συμμετοχή στην οποία είχε το Βουλγαρικό Εργατικό Κόμμα (το κομμουνιστικό κόμμα της Βουλγαρίας). Έτσι η Βουλγαρία μετατρέπεται σε ένα εν δυνάμει σύμμαχο των Αγγλορώσσων καθώς η αναγνώριση της σαν συμμάχου, επέβαλλε την αποχώρηση όλων των δυνάμεων της από τις κατεχόμενες περιοχές. Τα στρατεύματα που βρισκόταν στην Κεντρική, Ανατολική Μακεδονία και Θράκη συμμορφώθηκαν σχεδόν αμέσως, εκτός ελαχίστων περιπτώσεων, με την νέα 180 μοιρών πολιτική κατάσταση που διαμορφώθηκε στην πατρίδα τους. Με αυτά τα νέα γεγονότα, ο ΕΛΑΣ διατάσσει τις μονάδες του, μετά από συνεννόηση, να εισέλθουν στις κατεχόμενες περιοχές με όλες τις προφυλάξεις, αν και οι Βούλγαροι θεωρούνταν πια σύμμαχοι των Άγγλων.
Στις 14 Σεπτεμβρίου τμήματα του 3ου Τάγματος του 26ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ εισέρχονται στις περιοχές των Σερρών και στην Αλιστράτη, χωρίς καμία αντίσταση από τις βουλγαρικές δυνάμεις, οι οποίες δεν αποχωρούν από τη Μακεδονία με το πρόσχημα της βοήθειας των συμμάχων εναντίων των γερμανικών δυνάμεων και τήρησης της ασφάλειας στην περιοχή, και απλά απομονώνονται στους στρατώνες τους αφήνοντας την διοίκηση, πολιτική και στρατιωτική στα χέρια των Ελλήνων.
Καθώς η καθημαγμένες από τον πόλεμο και κατοχή τοπικές κοινότητες είχαν χάσει κάθε έννοια αυτοδιοίκησης, το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ από τον Ιανουάριο του 1944 εφάρμοζε ένα νομοθέτημα που αφορούσε την Τοπική Αυτοδιοίκηση και την Δικαιοσύνη σε κάθε περιοχή που απελευθέρωνε. Αυτό ήταν οι “Διατάξεις για την Αυτοδιοίκηση και τη Λαϊκή Δικαιοσύνη” που εκδόθηκαν με την απόφαση 2929 του Γ.Σ. του ΕΛΑΣ, αναγνωρίστηκαν αργότερα και από την ΠΕΕΑ (ΠΕΕΑ Πράξη 4) και ίσχυσαν μέχρι και μετά την απελευθέρωση.
Σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση που διαμορφώθηκε μετά την λήξη του εμφυλίου και ισχύει εν πολλοίς ακόμη και σήμερα για το ΕΛΑΣ-ΕΑΜ, υποστηρίζοντας καλοπροαίρετα ότι πρόκειται για γενναίους άτακτους πατριώτες αντάρτες ή κακοπροαίρετα για παραστρατημένα τέκνα που παρασύρθηκαν από τον ξενοκίνητο κομμουνισμό, ο ΕΛΑΣ αποτελούσε έναν στρατιωτικό σχηματισμό οργανωμένο σε μεραρχίες, συντάγματα, τάγματα, λόχους και διμοιρίες με διοικητές στρατιωτικούς επαγγελματίες και μη και το ΕΑΜ ένα μηχανισμό που μεταξύ άλλων συντόνιζε την ανασυγκρότηση των καταστρεμμένων κοινοτήτων. Ο Κώδικας για την Αυτοδιοίκηση και την Λαϊκή Δικαιοσύνη αποτελούσε ένα σύνολο 146 άρθρων παρόμοιο στη σύνθεση, αλλά όχι στο εσωτερικό του, με τους σημερινούς κώδικες τοπικής αυτοδιοίκησης, χωρίς να προβλέπει βέβαια κανενός είδους συνένωση.
Βάση των άρθρων 3, 8, 9, 10, 11 και 15 του Κώδικα Αυτοδιοίκησης, στις 30 Σεπτεμβρίου 1944, συνέρχονται για αρχαιρεσίες το πρώτο 7μελές Κοινοτικό Συμβούλιο Αλιστράτης αυτοαποκαλούμενο νεοεκλεγέν, υπονοώντας καθολική διαδικασία εκλογής του από τους δημότες στις 29 του μηνός, κάτι το οποίο έγινε στην πόλη των Σερρών με τρεις υποψηφίους δημάρχους. Με το άρθρο 9 συστήνονται και επιτροπές Λαϊκής Ασφάλειας, Επισιτισμού, και Λαϊκό Δικαστήριο. Επίσης λειτουργούσαν Πολιτοφυλακή, Εθνική Αλληλεγγύη και Επιμελητεία του Αντάρτη (ΕΤΑ).
Πρώτες ενέργειες του Συμβουλίου είναι ο προσπορισμός εσόδων από τις καταθέσεις της πρώην βουλγαρικής Κοινότητας στην Βουλγαρική Αγροτική Τράπεζα Σερρών και Δράμας, η κατάσχεση και συγκέντρωση τροφίμων, καπνού και άλλων ειδών πρώτης ανάγκης, από τους βουλγάρους και βουλγαρόφρονες σύμφωνα με το άρθρο 17, και η διανομή σταδιακά στους κάτοικους. Η διανομή γινόταν με κάποιο αντίτιμο σε λεβ, καθώς η δραχμή δεν είχε αρχίσει να επανακυκλοφορεί ακόμα, σε όσους μπορούσαν να πληρώσουν, και δωρεάν στους άπορους και στις ανταρτικές οικογένειες. Το πρόβλημα της στέγασης φαίνεται να ήταν ιδιαίτερα έντονο καθώς 3 διαφορετικές συνεδριάσεις απασχολούν το συμβούλιο με το θέμα διανομής σπιτιών και δωματίων σε άστεγους με τις οικογένειες τους από τα κρατικά σπίτια της Κοινότητας που έκτισαν οι βούλγαροι για τους εποίκους τους, από τα εγκαταλελειμμένα σπίτια βουλγάρων και ελλήνων βουλγαροφρόνων που τα εγκατέλειψαν καταφεύγοντες στη Βουλγαρία και από τα σπίτια ελλήνων προσφύγων στη γερμανοκρατούμενη ζώνη που δεν επέστρεψαν ακόμα. Όσοι είχαν τη δυνατότητα πληρωμής ενοικίου το κατέβαλαν στην Κοινότητα, οι υπόλοιποι διέμεναν δωρεάν. Μέριμνα υπήρχε και για τους κατοίκους που απελευθερώθηκαν από τις βουλγαρικές φυλακές με διανομή δωρεάν ειδών πρώτης ανάγκης (σιτάρι, καλαμπόκι, πετρέλαιο, σαπούνι και μετρητά από το κοινοτικό ταμείο). Στους κάτοικους γεωργούς χορηγούνταν δωρεάν και προσωρινά χωράφια για σπορά και καλλιέργεια από τα κατασχεμένα και εγκαταλελειμμένα, σιτάρι και σίκαλη για σπόρο και απαγορεύθηκε, με κυρώσεις, η παράνομη και αυθαίρετη καλλιέργεια, αν και οι αποφάσεις που αφορούσαν κτηματικά ζητήματα ακυρώθηκαν από την Νομαρχία Σερρών (Εγκύκλιος υπ. αριθ. 92/28-03-1945 παράγραφος 1, για όλες τις Κοινότητες του νομού).
Βάση του άρθρου 17 επιβλήθηκε κοινοτική φορολογία σε παραγόμενο και εξαγόμενο κρασί, τσίπουρο, αγοραπωλησία ζώων και σφαγή βοοειδών, αμνοεριφίων και χοίρων. Σε συνεργασία με τις αυτοδιοικήσεις των γύρω χωριών Αγιοχωρίου, Περιχώρας, Κρυοπηγής, Συμβολής και Λευκοθέας τα συμβούλια ανέλαβαν από κοινού την τροφοδοσία και μισθοδοσία της Πολιτοφυλακής μετά από σχετική διαταγή της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας (ΟΜΜ απόφαση υπ. αριθ. 16/11/11/1944). Εκποιήθηκαν κοινοτικά ειδή για την κάλυψη διαφόρων αναγκών της Κοινότητας και για την μισθοδοσία των υπαλλήλων της. Επιβλήθηκε υποχρεωτική εισφορά σε όσους μπορούν να πληρώσουν με ονομαστικό κατάλογο. Δόθηκε ειδική μέριμνα για την επισκευή του κτηρίου του Γεωργικού Συνεταιρισμού «Δήμητρα» για χώρο πολιτιστικών εκδηλώσεων, αίθουσα χορού και συνεδριάσεων και ενισχύθηκε οικονομικά τόσο η «Δήμητρα» όσο και ο άλλος συνεταιρισμός «Ομόνοια». Επισκευάστηκε το υδραγωγείο Αλιστράτης, λειτούργησε αίθουσα παιδικού συσσιτίου και συστάθηκε επιτροπή καπνεργατών με αρμοδιότητα την επεξεργασία του κατασχεμένου καπνού των βουλγάρων. Το συμβούλιο της Φιλαρμονικής συνέταξε κατάλογο 22 μουσικών στους οποίους η κοινότητα παρείχε χρηματικό επίδομα και χορηγήθηκαν είδη ανάγκης. Επανδρώθηκε το Δημοτικό Σχολείο με 12 εγγράμματους κατοίκους σαν δασκάλους και δασκάλες με μισθό που καθορίστηκε από το συμβούλιο.
Η κοινότητα και οι διάφορες επιτροπές απασχολούσαν δασκάλους, αρχιφύλακα, υπάλληλο των Τ.Τ.Τ., υδρονομείς, καραγωγείς, αποθηκάριους, αγροφύλακες, ειδικό γραμματέα, γραμματέα Επισιτισμού, βοηθό γραμματέα, κοινοτικό κηπουρό, εργολάβο καθαριότητας, γραμματείς και προσωπικό στον Επισιτισμό, και το Λαϊκό Δικαστήριο, και πλήθος εργατών για την μεταφορά των κατασχεθέντων σιτηρών, καπνών, διάφορων άλλων υλικών και για άλλες εργασίες. Οι μισθοί τους καθορίζονταν συχνά μέσα από συνεδριάσεις του Κοινοτικού Συμβουλίου και σε περιπτώσεις ελλείψεις χρημάτων πληρώνονταν σε είδος τροφίμων κυρίως.
Συνολικά 23 συνεδριάσεις σε διάστημα 4 μηνών με πληθώρα αποφάσεων, δείχνουν ότι η Κοινότητα είχε έναν μηχανισμό που προσπαθούσε αν όχι να ανασυστήσει την τοπική κοινότητα, τουλάχιστον να επανορθώσει σε ένα βαθμό την καταστροφή τόσων χρόνων ακολουθώντας τον Κώδικα Αυτοδιοίκησης και δεχόμενη τον έλεγχο των Επαρχιακών και Νομαρχιακών Οργάνων. Το ΕΑΜικό Κοινοτικό Συμβούλιο της Κοινότητας Αλιστράτης, στους λίγους μήνες λειτουργίας του, επέβαλλε μια οργάνωση και έβαλε τις βάσεις για την μετέπειτα ανόρθωση και ανασύνταξη της κοινότητας από την μεταβαρκιζική διοίκηση που εγκαταστάθηκε στις 22/03/45.
Στέφανος Γούναρης
